موقعیت جغرافیایی ، طبیعی،پیشینه تاریخی،ویژگیهای فرهنگی و اقتصادی شهرستان مه ولات

کشاورزی و منابع آبی مه ولات:

مردم هوشیار و سخت کوش این خطه نیز با تلاش و سعی خود از قطره قطره نزولات آسمانی و آبهای زیر زمینی استفاده بهینه نموده و نتیجه تلاش خود را در تبدیل هزاران هکتار اراضی کویر نمک به صورت گلستانی آباد از مزارع سرسبز و باغات حاصلخیز می توان دید.

منبع تامین آب کشاورزی شهرستان چاههای عمیق و نیمه عمیق و قنوات بوده که تولید هزاران تن محصولات کشاورزی اعم از باغی و زراعی ثمره تلاش بیش از پنجاه هزار نفر مردم این منطقه است که نام این شهرستان را چون نگینی بر تارک کشاورزی خراسان رضوی نشانده است. گرچه که خشکسالیها و کم آبی های سالهای اخیر خساراتی نیز بر این خطه زرخیز وارد نموده است. آب و هوای حاکم بر شهرستان مه ولات با توجه به وضعیت توپوگرافی و پستی و بلندی های موجود در شمال و جنوب متفاوت می باشد.

شمال آن کوهستانی دارای آب و هوای نیمه خشک و قسمت مرکزی و جنوبی شهرستان دارای آب و هوای خشک و کویری است حداکثر مطلق درجه حرارت ۴۰ و حداقل آن ۱۲ درجه سانتی گراد می باشد میزان بارندگی نیز دراین شهرستان بسته به موقعیت شمال و جنوب متغیر است متوسط سالانه نزولات جوی در محدوده شمالی شهرستان ۲۷۰ و در قسمت مرکز جنوبی ۱۷۱ میلمتر می باشد.

لازم به ذکر است که بارندگی در قسمت جنوبی و مرکزی بیشترین وسعت را دارد به علت نزدیکی به کویر در تمام سالها یکسان نیست و در سالهای اخیر میزان بارندگی به مراتب پایین تر بوده است. جریان سیبری در زمستان باعث کاهش شدید دما شده و این جریان خشک با خود رطوبتی ندارد ولی جریانهای غربی در ریزش باران منطقه ای نقش موثری دانسته و سبب ریزش بارانهای زمستانی می گردد.

بهره برداری از آبهای زیر زمینی بیشتر در شهرستان از طریق چاههای عمیق و نیمه عمیق بوده و آب شرب شهرستان نیز از طریق منابه زیر زمینی تامین می گردد.

جمعیت شهرستان

شهرستان مه ولات بر اساس سرشماری زیست محیطی سال ۱۳۹۰ شبکه بهداشت ودرمان مه ولات دارای ۱۲۷۵۶ خانوار و تعداد جمعیت ۴۹۱۴۸ نفر بوده که در نقاط مختلف شهرستان پراکنده اند.

تقیسمات کشوری شهرستان مه ولات

شهرستان مه ولات به مرکزیت شهر فیض آباد دارای ۲ بخش و ۴ دهستان می باشد بخش مرکزی شامل دهستان مه ولات جنوبی به مرکزیت مهنه و دهستان حومه به مرکزیت عبدل آباد و بخش شادمهر نیز شامل دهستان مه ولات شمالی به مرکزیت دوغ آباد و دهستان ازغند به مرکزیت شادمهر بوده و تنها نقطه شهری این شهرستان شهر فیض آباد است.

ویزگیهای اقتصادی

توانمندی های شهرستان مه ولات در بخش کشاورزی و دامداری از اهیت ویژه ای برخوردار است به صورتیکه با ۴۲۵۵۸ هکتار اراضی زیر کشت محصولات باغی و زراعی یکی از قطبهای کشاورزی استان و کشور می باشد و این شهرستان با ۵۲۵۰ هکتار باغات پسته بارور و تولید ۸۹۹۵ تن پسته خشک و ۴۲% پسته استان و ۱۶۹۵ هکتار باغات انار وتولید ۲۸۰۳۵ تن انار و ۳۲% انار استان مقام نخست تولید این دو محصول در استان را داراست مه ولات همچنین با دارابودن۴۵۰۰ هکتار اراضی زیر کشت پنبه ۹%پنبه استان را به خود احتصاص داده است. در دیگر محصولات از جمله جو- گندم- زعفران و نیز این شهرستان دارای عنوان و جایگاه ویژه ای است.

بنای تاریخی موسوم به رباط زرنوخ در ۳۰ کیلومتری جاده تربت حیدریه به فیض آباد و در بخش مه ولات شمالی قرار دارد که این رباط از نوع سرپوشیده و دارای تزئینات آجری متعدد است به نحوی که پوشش سقف گنبدی بنا هر کدام آراسته به یک نوع آجرچینی است.

مسجدجامع ازغند نیز در روستای ازغند از توابع بخش شادمهر واقع شده که این قدمت آن به دورانهای ایلخانی و تیموری باز می گردد. یکی دیگر از جاذبه های تاریخی مهم مه ولات بنای آرامگاه منسوب به شیخ ابوسعیدابوالخیر است. این مقبره در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی تربت حیدریه و هفت کیلومتری فیض آباد در روستایی به نام مهنه قرار دارد که به اعتقاد برخی مدفن شیخ ابوسعیدابوالخیر یا پیر مهنه است.
وی از عارفان پرآوازه و بزرگ جهان در قرن پنجم هجری است که در زادگاه خود مهنه به خاک سپرده شد.
مولف اسرارالتوحید به صراحت محل دفن شیخ را میهنه خاوران ذکر کرده است که هم اینک این نقطه خارج از مرزهای ایران واقع می باشد اما نظر به ارادتی که اشخاص بسیاری به شیخ ابوسعید داشتند در این امر مباهات نموده و محل آرامگاه وی را در مهنه شهرستان مه ولات می دانند.

بقایای اثر تاریخی قلعه چهل دختر نیز بر فراز ارتفاعات مشرف بر روستای احمدآباد شهرستان مه ولات واقع شده که از نظر موقعیت در ۱۲ کیلومتری شمال غربی این روستا قرار دارد. از خیل ابنیه فضای داخلی این قلعه که در قرون و سده های گذشته وجود داشته خبری نیست اما بقایای معماری آن منحصر به حصارهای سنگی در نمای بیرونی بنا است. عمارت فتح آباد نیز دیگر اثر تاریخی است که در روستای فتح آباد و در فاصله حدود ۲۲ کیلومتری جنوب غربی شهر فیض آباد قرار دارد. تاریخ ساخت این بنای زیبا و دیدنی به حدود ۹۰ سال قبل بر می گردد.

ویژگی منحصر به فرد این عمارت پیشخوان ستوندار و زیبای آن است که با ستونها و طاقهای نما جلوه ای بی نظیر به ورودی این بنا داده است. رباط خیرآباد از توابع دهستان مه ولات جنوبی یکی دیگر از جاذبه های تاریخی مه ولات است که در فاصله ۲۱ کیلومتری شهر فیض آباد قرار دارد و به استناد ه کتیبه گچبری بنا تاریخ ساخت آن به سال ۱۰۵۵ هجری قمری باز می گردد. رباط زرمهر دیگر بنای تاریخی نیز در روستایی به همین نام از توابع بخش فیض آباد مه ولات قرار دارد که بر اساس ویژگیهای معماری متعلق به دوره قاجار است.
این رباط با وسعت ۶۰۰ مترمربع و زیربنای ۴۵۰ مترمربع از دو بخش حیاط و حجره های اطراف و اصطبلی با وسعت حدود ۳۰۰ مترمربع تشکیل شده است. رباط میاندهی هم در روستایی به همین نام در ۲۳ کیلومتری جنوب شهر فیض آباد قرار دارد که بنابر شواهد در دوره صفوی بنیان شده است. این بنا با وسعتی معادل ۳۰۰ مترمربع از نوع کاروانسراهای سرپوشیده زمستانی فاقد حیاط است. روستای ییلاقی قلعه جوق نیز به عنوان جاذبه ای طبیعی در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر فیض آباد و در حد فاصل سه راهی شادمهر و کاشمر واقع است. این روستای خوش آب و هوا دارای باغهای میوه و درختان بلند غیرمثمر بسیاری است که محیطی مفرح را برای گردشگران فراهم می آورد.

روستای ییلاقی قلعه جوق

اماکن زیارتی و فرهنگی

بناهای تاریخی شهرستان مه ولات

خانه اعتمادی توضیحات مختصر : از جمله خانه‌های اعیانی و زیبای شهرستان مه ولات ” خانه اعتمادی ” در روستای عبدل آباد واقع در ۳ کیلومتری مه ولات از ویژگی‌های خاصی به لحاظ ساختار برخوردار می‌باشد. این بنا در دوره ” قاجار” بنیان گردیده و تأمین آب ساکنین خانه در آن به نحوی بوده که جریان قنات از بخش شمالی خانه وارد شده و پس از ورود به آب نمای میانی از سوی دیگر خارج می‌گردید. قدمت : دوره قاجار

رباط زرنوخ توضیحات مختصر : بنای تاریخی موسوم به رباط زرنوخ در ۳۰ کیلومتری جاده تربت حیدریه به فیض آباد و در بخش مه ولات شمالی قرار دارد. این رباط از نوع سرپوشیده و دارای تزئینات آجری متعددی است بنحوی که پوشش سقف گنبدی بنا هر کدام آراسته به یک نوع آجرچینی است. قدمت : دوره صفویه

پل علی‌آباد توضیحات مختصر : پل تاریخی علی‌آباد در روستایی به همین نام از توابع دهستان ازغند و در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال سه راهی شادمهر قرار گرفته‌ است…. قدمت : دوره قاجاریه

آب انبار همت‌آباد توضیحات مختصر : ین بنا در روستایی به همین نام از توابع بخش مرکزی مه ولات و به فاصله ۱۴ کیلومتری شمال غرب شهر فیض آباد قرار گرفته‌است…. قدمت : اوایل دوره پهلوی

رباط میاندهی توضیحات مختصر : در میان روستای میاندهی واقع در ۲۳ کیلومتری جنوب شهر فیض آباد رباطی قرار دارد که بنابر شواهد در دوره صفویه بنیان گردیده‌است….. قدمت : دوره صفویه

رباط زرمهر توضیحات مختصر : این رباط در روستایی به همین نام از توابع بخش فیض آباد در ۸ کیلومتری شهر شادمهر به سمت کاشمر قرار گرفته است….. قدمت : دوره قاجار

رباط خیرآباد توضیحات مختصر : رباط خیرآباد از توابع دهستان مه ولات جنوبی بوده و در فاصله ۲۱ کیلومتری شهر فیض آباد قرار دارد…. قدمت : دوره صفویه

عمارت فتح‌آباد توضیحات مختصر : عمارت فتح‌آباد در روستای فتح‌آباد و در فاصله حدود ۲۲ کیلومتری جنوب غربی شهر فیض آباد واقع شده‌است…. قدمت : اواخر دوره قاجاریه

آرامگاه منسوب به ابوسعید ابوالخیر توضیحات مختصر : بنای این مقبره در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی تربت حیدریه و ۷ کیلومتری فیض آباد در روستایی به نام مهنه قرار دارد… قدمت : دوره قاجاریه

مسجدجامع ازغند توضیحات مختصر : مسجد در روستای ازغند از توابع دهستان ازغند بخش شادمهر و در فاصله ۳۲ کیلومتری شمال شهر فیض آباد واقع گردیده‌ است…. قدمت : دوره ت

هنرهای سنتی و صنایع دستی مه ولات

• در شهرستان مه ولات نیز مانند سایر شهرستان‌های استان خراسان رضوی مشاغل سنتی و هنرهای ظریفه کماکان از رواجی نسبی بویژه در مناطق روستایی برخوردار است. صنایع دستی شهرستان شامل فرت بافی، سرمه دوزی، کیف دوزی، معرق، گلیم، منجوق دوزی و غیره می باشد که افراد هنرمند در شهر فیض آباد و در روستاهای اطراف مشغول به کار می باشند. در روستای عبدل آباد از توابع بخش مرکزی شهرستان مه ولات از قدیم الایام زنان مشغول به فرت بافی بوده اند. و هم اکنون چندین کارگاه همچنان فعال می باشند که بافت پارچه ای با نخ ابریشم شامل حوله دست و حمام – چادر شب و دستمال های جیبی و شال در آن رایج است. این روستا در ۵ کیلومتری شهر فیض آباد قرار دارد .مهم ترین تولیدات صنایع دستی مردمان مه ولات بافت قالیچه‌های ابریشمی است که به صورت تابلو فرش بافته و عرضه می‌شوند. همچنین قالی بافی، گلیم بافی، نمدمالی و صنایع وابسته چوبی نظیر هنر معرق کاری در این ناحیه رواج دارد. همچنین ناحیه دوغ آباد از قدیم‌الایام مرکز پرورش کرم ابریشم و تولیدات پیله ابریشم بوده‌ است.

            

آداب و رسوم مردم مه ولات

• مردم روستای میاندهی مه ولات برای طلب باران ابتدا چوبی را به صورت مجسمه یا مترسک درمی آورند و به آب « حت حلو » می‌گویند. در اول شب هفت نفر فاطمه نام جمع شده و با مجسمه به در خانه رفته و با آهنگ شعر می‌خوانند تا بدین ترتیب باران فرود آید.